Vergi denetimini sağlayabilmek amacıyla, yasal düzenlemelere uymayan mükelleflerin vergi üzerindeki suçları doğrultusunda ticari hayatı denetim altında tutmak amacıyla mükelleflere cezalar verilir. Bu yolla, hem ticari hayat denetlenebilir hem de devletin vergi kaybının önü alınır. Devletin, gelir kaynağını oluşturan vergi düzeneği sistemi cezai yaptırımlarla korunmaya çalışılır. Böylece, vergi ödemeleri belli bir düzeneğe oturtulmuş olur.
Yukarıda, üzerinde bu denli durduğumuz verginin cezai kapsamında olan vergi suçları nelerdir? Aşağıda sıralamakta olduğumuz vergi suçlarının başlıkları sırasıyla:
a. Vergi İdaresi Tarafından Cezalandırılan Suçlar
- Vergi Ziyaı
- Usulsüzlük: Genel Usulsüzlük, Özel Usulsüzlük
- Genel Usulsüzlük:
- a. Birinci dereceden usulsüzlük. b. İkinci dereceden usulsüzlük.
b. Ceza Mahkemesi Tarafından Cezalandırılan Suçlar
- Vergi kaçakçılığı
- Mükellefin özel işlerini yapma.
- Vergi mahremiyeti ihlali olarak sıralanır.
Yukarda sıraladığımız vergi suçları başlıkları 213 sayılı Vergi Usul Kanunu gereğince belirlenmişlerdir. Vergi suçları temelde iki ayrı unsura dayanır. Bu iki ayrı temel unsur, maddi ve manevi unsurlardan oluşur. Maddi ve manevi unsurları içeriğinde bulunduran unsurlar türlü maddeler içerirler. Örnek verecek olursak; vergi mükelleflerinin hukuka aykırı davranışları maddi unsurlara giren bir alandır. Manevi unsur ise kasıt ve taksiri içermektedir. Kurumun veya şahsın, yasaya aykırı usulsüzlük suçu varsa normal yollardan ceza alır. Fakat devletin vergi açığına neden olan bir usulsüzlük varsa ceza olarak vergi ziyaı cezası uygulanır. Vergi kaçakçılığı tespiti yapılırsa Vergi Kanunu gereğince kovuşturulma hayata geçirilir. Buraya kadar “Vergi suçları ve cezaları nedir?” adlı başlığımızın hem cevabını verdik hem de derin bir açıklama ile konuya açıklık getirdik.
Vergi Suçları ve Ceza Durumları
Vergi suçları ve ceza durumları iki ayrı başlık altında yer alır. İlk başlık vergi idaresi tarafından cezalandırılan suçlardır. Bu grupta yani, vergi idaresi tarafından cezalandırılan suçlar: vergi ziyaı suçu ve cezası, usulsüzlükler (genel ve özel usulsüzlükler). Diğer başlık olan ceza mahkemesi tarafından cezalandırılan suçlara giren suçlar ise vergi kaçakçılığı, mükellefin özel işlerini yapmak, vergi mahremiyetinin ihlalini gerçekleştirmektir.
Vergi İdaresi Tarafından Cezalandırılan Suçlar
1-Vergi Ziyaı Suçu
213 sayılı Vergi Usul Kanunu 341. maddesine göre vergi mükellefinin yani vergi ödemekle sorumlu kişinin zamanında vergisini ödeyememesi veya eksik ödeme yapması sonucu ortaya çıkan vergi suçuna Vergi Ziyaı suçu adı verilmektedir. VUK içeriğinde yer alan 359. maddenin harici bir sebepten vergi vergi ziyaına uğramışsa, ziyaıya uğrayan verginin bir katı kadar tutarda ceza kesilir. Ancak 359. madde de geçmekte olan fiiller sonucu vergi ziyaı suçu gerçekleşmişse madde gereği verilecek ceza ziyaıya uğrayan verginin üç katı olmaktadır. Vergi Usul Kanununca yerine getirilmesi gereken görevler sırasıyla aşağıda verilmiştir. Bu görevler:
a. Bildirimlerde bulunmak
b. Defter tutmak
c. Muamelelerini vesikaya dayandırmak.
d. Belirli sürelerde beyanname vermek.
e. Vergi karnesi kullanmak
d. Muhafaza ve ibraz görevlerini yerine getirmek
Yukarıda görevleri verilen mükelleflerin, kanunlar gereği öngörülen usul ve zaman içerisinde kendilerinden istenilen şekil ve şartlara uyarak üzerlerine düşen vazifelerini gerçekleştirmeleri gerekir. Bu düzene uymayıp, vergilerini zamanında ödemeyen şahıslar veya firmalar zamanla vergi ziyaı suçuna maruz kalacaklardır. 341.madde uyarınca kanuni süresi geçtikten sonra verilen vergi beyannameleri için kesilecek ceza oranı %50 olacaktır. Harici durumlarda olan vergilerin incelenmesine başlanılmasından veya takdir komisyonuna sevk edilmesinden sonra ceza verilmeyecektir.
2-Usulsüzlük
Genel Usulsüzlük Halleri
Genel usulsüzlük hali hazırda bulunan kanuna uygun şekilde vergi beyanlarının, belgelerin yapılmaması halinde genel usulsüzlük belirebilir. Genel usulsüzlük cezalarının miktarı maktu olarak Vergi Usul Kanununa bağlı cetvele göre hesabı yapılır ve son olarak genel usulsüzlük halinden ceza kesilir. Vergi Usul Kanunu ekinde yer almakta olan bu cetvelde her yıl bir önceki yıl yeniden değerlendirilir. Değerlendirme sonunda oranlarda artış gerçekleştirilir. Vergi Usul Kanunun 336. maddesinde genel usulsüzlükle ilgili şu kanun yer alır: “Bu kabahatin tek bir fiille işlenmesi halinde genel usulsüzlük cezası ile vergi ziyaı cezasından ağır olanı uygulanır. Genel usulsüzlükler iki ayrı alt başlığa ayrılır. Bu başlıklar sırasıyla:
Birinci Dereceden Usulsüzlük:
Vergi Usul Kanunu gereği birinci dereceden usulsüzlük halleri:
1- Vergi ve harç beyannamelerinin zamanında verilmemiş olması.
2- Onaylatılması gereken defterlerin onaylatılmamış olmaları.
3- Tutulması mecburi olan defterlerin tutulmaması.
4- Defterdeki bilgilerin eksik, yanlış ya da usulsüz olmaları vb. durumlar sayılabilir.
İkinci Dereceden Usulsüzlük:
Onaylanması gereken defterlerin geç onaylatılması gibi durumlar ikinci dereceden usulsüzlüklere girmektedir.
Özel Usulsüzlük Halleri
Özel usulsüzlük hallerinin belgeleri: serbest meslek makbuzu, fiş gibi belgelerin verilmemesi bir özel usulsüzlük halidir. 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca özel usulsüzlük hallerini anlatan kavramlar arasında: sahte belge, yanıltıcı belge, gizleme gibi kavramlar bulunmaktadır. Öncelikle bu kavramları tanımlamak için aşağıda detayları paylaşıyoruz. Özel usulsüzlük hallerini anlatan kavramların detayları:
- Sahte Belge: 213 sayılı kanun hükmü sahte belgenin tanımını şöyle yapar: “Gerçek bir muamele veya durum olmadığı halde varmış gibi düzenlenen belge sahte belgedir.” VUK içeriğinde Maliye Bakanlığı ile anlaşması bulunan şahısların basabilecekleri dokümanları, anlaşması olmadığı halde bilerek basıp kullananlar 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılacaklardır. 213 sayılı Vergi Usul Kanunun 371. maddesinde bu maddenin istisnası yer alır.
- Yanıltıcı Belge: Gerçek bir işleme veya duruma dayanan bir belge olsa da içeriğinde yanıltıcı bilgiye yer verildiyse bu belge artık yanıltıcı belgedir.
- Gizleme: Noter tasdik kayıtları tarafından veya sair suretlerce bilinen bir evrak olduğu halde, zamanında yetkililere verilmesi gereken defterlerin ve belgelerin verilmemesi veya atlanması durumunda evrak gizleme suçu olarak karşınıza çıkabilir. Vergi Usul Kanununa göre tutulan, saklama ve ibraz zorunluluğu olan defterin kayıt ve belgelerini yok ettiğiniz zaman ya da defter sahifelerini yok ederek yerine başka yapraklar koyanlar ceza alacaklardır. Aynı zamanda belgelerin asıl ve suretlerini tamamen veya kısmen sahte olarak düzenleyenler, bu belgeleri bir şekilde tedarik edenler 3 yıldan 5 yıla hapis cezası alırlar.
Ceza Mahkemesi Tarafından Cezalandırılan Suçlar
Vergi Usul Kanununda var olan 359. madde gereği bazı fiillerden dolayı vergi kaçakçılıkları ortaya çıkar. Bu kapsamda yer alan fiiller:
- Defter ya da kayıtlarda muhasebe hilelerine başvurmak. Hesap yahut işlemleri tahakkuk edecek vergiyi azaltabilmek maksadıyla başka defter ya da kayıt oluşturmak.
- Defterin, kayıtların ve belgelerin içeriğinde yanıltıcı belge kullanmak.
Yukarıda beyan ettiğimiz suçlara başvurulması doğrultusunda 359. maddeye göre en az 1 en fazla 3 yıl hapisle cezalandırılır.
- Defter, kayıt, belgeleri yok etmek ya da zarar vermek, yerine başka bir sayfa koymak ya da sahte belge düzenlemek sonucu en az 3 en fazla 5 yıl hapis cezası verilir.
- Belgelerin asıllarını basacak yetkisi olmasına rağmen sahte belge basılması ve kullanılması sonucu 2 ila 5 yıl hapis ile suçlunun cezalandırılması öngörülmüştür.
Vergi Usul Kanununda denetlemede vergi kaçakçılığı durumuyla karşılaşılması halinde 367. madde gereği suçlu Cumhuriyet Savcılığına sunulur. Ayrıca VUK 344/2 gereğince kaçakçılık suçu nedeniyle vergi ziyaı cezasının üç katı ceza da ek olarak kesilir. Ceza mahkemesi tarafından cezalandırılan diğer suçlar ise mükellefin özel işlerini yapmak ve vergi mahremiyetinin ihlalini gerçekleştirmektir.
Vergi Suç ve Cezalarına Özgü Durumlar
Vergi suç ve cezalarına özgü durumlar ikiye ayırılır. Bunlar; cezalarda tekerrür ve birleşmedir. Şimdi bu konuları detaylı bir halde açıklayalım:
Cezalarda Tekerrür:
Cezalarda tekerrür iki ayrı konuda ele alınır. Bu iki ayrı konu ise; vergi ziyaında tekerrür, usulsüzlükte tekerrür olarak ele alınır. Vergi ziyaı suçu kesinleştikten sonra o yıl kesilen ceza baz alınarak beşinci yılın sonunda yine tekrar bir vergi ziyaı suçuna bir ceza kesilirse bu sefer ceza %50 arttırılarak verilir. Kesinleşen usulsüzlük cezası sonucu cezanın kesildiği yıl baz alınarak ikinci yılın sonunda tekrar usulsüzlük olursa ceza %25 artar.
Birleşme:
Tek bir suç ile birden fazla suçun işlenmesi hali birleşme olarak adlandırılır. Tek bir fiille farklı vergi türleri vergi ziyaı suçuna uğramış ise her vergi adına ayrı ayrı ceza kesilir. Tek bir fiilde vergi ziyaı ve genel usulsüzlük birlikte olabilir. Böylesi bir durumda en ağır miktardan ceza kesilir. Ayrı ayrı uygulanan vergi suçları vergi ziyaı veya usulsüzlüklerden birini kapsamaktadır.