Geçim miktarı, ya da geçinmek için gerekli olan ödenek anlamına gelen Nafaka, Medeni Kanunda dört şekilde düzenlenmiştir, bunlar:
- Tedbir Nafakası: Boşanma davasında davalının, eşine veya ergin olmayan çocuklarına (18 yaşından küçük çocuklar) geçinmeleri için vermesine hükmedilen nafakadır.
- İştirak Nafakası: Boşanma davası sonucunda çocuğun velayetini alan tarafa, çocuğun ihtiyaçlarını karşılaması için diğer tarafın ödemesine hükmedilen nafaka türüdür.
- Yoksulluk Nafakası: boşanma kararı ile sonuçlanan evlilikte yoksul kalma tehlikesiyle karşı karşıya kalacak eş için, diğer eşin ödemesi istenen nafakadır.
- Yardım Nafakası: Yardım nafakası, boşanma ya da evlilik konuları dışında bir nafakadır. Bir kişinin yardımı olmadığı takdirde, altsoy, üstsoy veya kardeşleri yoksulluğa düşme tehlikesi içinde olacaksa mahkeme bu kişinin yardım nafakası ödemesine hükmedebilir. Nafaka davalarında, 4787 sayılı kanun hükmünce, Aile Mahkemeleri görevlidir.
Tedbir Nafakasının Hesaplanması
Tedbir nafakasında miktarın ne olacağına hakim karar vermektedir. Ancak hakimin kararını verirken bu konuyla ilgili Medeni Kanunda belirtilmiş kriterleri dikkate alması gerekir. Eşlerin barınması, geçimi ve çocukların bakım ve korunması, tedbir nafakasının belirlenmesindeki etkenler olarak sayılabilir. Yine tarafların ekonomik durumları, aldıkları net ücret, varsa, malvarlıkları, çocukların yaşları ve eğitim durumları, ortak konutun mevcut durumu ve temel ihtiyaçlar, nafaka hesaplanmasındaki diğer belirleyici unsurlardır. Hakim, borçlunun mali gücünü baz alarak, nafaka miktarının ne olması gerektiği konusundaki hükmünü kesinleştirir. Eğer borçlu taraf tedbir Nafakasını ödemez ise bu durumunda cebri icra ile tahsil yolu açılır. Alacaklı sadece alacağını tahsil etmek için nafaka borçlusunun aleyhine icra takibi yapabilir. Bunun dışında borçlu hakkında başka bir cezai işlem talep edilemez.
İştirak Nafakasının Hesaplanması
Çocuk için olan İştirak nafakasının hesaplanmasında, çocuğun yaşı, eğitim durumu, genel ihtiyaçları ve güncel ekonomik koşullar baz alınır. Babanın mali durumunu da gözeten hakim, MK m.4’teki hususları da dikkate alınarak takdir hakkını kullanır. Nafaka miktarının belirlenmesinde çocuğun herhangi bir geliri varsa bu husus da göz önünde bulundurulur. İlköğrenim çağındaki çocuk için belirlenen nafaka miktarı ile lise ya da üniversite öğrencisi çocuk için kararlaştırılan nafaka miktarı farklıdır. Yine, ekonomik durumu daha iyi olan eşin yanında kalan çocuk için kararlaştırılacak nafaka miktarıyla, mali durumu daha kötü olan eşin yanında kalan çocuk için kararlaştırılacak nafaka miktarı birbirinden farklı olacaktır. Eğer taraflar nafakanın irat şeklinde ödenmesini talep ederse, karar verilen iştirak nafakasının ilerleyen yıllarda da ne miktarda arttırılacağına karar verilebilmektedir. Hakim, nafaka artış kararında genellikle TEFE/TÜFE, DİE, Döviz Artış Kuru, Altın Fiyatları endeksini kriter olarak kullanır. Şayet mahkeme tarafından nafaka artış miktarı belirlenmemiş ise taraflar bununla ilgili yorumlama davası açabilir.
İştirak Nafakasındaki Yaş Sınırı Nedir?
İştirak Nafakası, nafakadan yararlanan çocuk 18 yaşını doldurmuş ise, evlenmesi halinde ya da çocuk, mahkeme kararıyla ergin kılınırsa, son bulur. Ancak çocuğun eğitim hayatı devam ediyorsa, ergin kararı verilmiş olsa dahi, eğitim hayatının sonuna kadar iştirak nafakası devam eder. İştirak Nafakası ödenmez ise cebri icra yoluyla tahsile gidilebilir.
Nafaka alacakları İcra İflas Kanunundaki alacaklar listesinde 1. Sıradadır. Bu nedenle nafaka borçlusunun varsa menkul ya da gayrimenkul malları icra yoluyla satılarak, nafaka alacağının tahsili gerçekleştirilir. Nafaka alacaklarının tahsilini gerçekleştirmek için emekli maaşına da haciz konulabilmektedir. Bu durumda belirlenmiş nafaka miktarının tamamı borçlunun emekli maaşından kesilerek tahsil edilmiş olur. Nafaka için haciz işlemi uygulanacak maaşta başka haciz olsa bile nafaka miktarı, diğer hacizlerden bağımsız olarak ilgili maaştan kesilir. Nafaka borçlusu yasalar karşısında aylık nafaka bedelini ödemekle yükümlüdür. Borcun ödenmemesi durumunda nafaka alacaklısı şikayette bulunursa İİK 344. Maddenin hükümleri göz önünde bulundurularak borçlu 3 aya kadar tazyik hapsi ile cezalandırılabilir.
Yoksulluk Nafakası Davası
Boşanmadan sonra yoksulluğa düşme tehlikesi yaşayacak olan eş, diğer eşten daha fazla kusurlu olmaması şartıyla yoksulluk nafakası talep edebilir. Özetle Yoksulluk nafakasındaki ilk şart, boşanma yüzünden yoksulluk yaşayacak olmaktır. Yargıtay, Yoksulluk tanımını olaylara ve durumlara göre ele alarak değerlendirmiştir. Genel Hukuk içtihatlarına göre, beslenme, giyinme, barınma, sağlık giderleri, ulaşım, kültürel faaliyetler, eğitim gibi kişinin hayattaki varlığını geliştirerek devam ettirebilmesi için zorunlu olan gereksinimlerin hepsi nafaka giderleri içerisinde ele alınmaktadır. Bu harcamaları yapabilecek ekonomik varlığa sahip olamayan herkes, hukuk nezdinde yoksul olarak kabul edilir.